Ertuğrul Müslümanların hayal gücünü nasıl canlandırdı?. (çeviri haber)

Libya lideri Muammer Kaddafi tarafından finanse edilen ve yönetmenliğini Mustafa Akkad’ın yaptığı film, 20. yüzyılın başlarında İtalyan sömürgeciliğine karşı savaşan efsanevi Libyalı ve Senussi devrimcisi Ömer Muhtar’ın hikayesini anlattı.

Film, 1981’de dünya çapında sinemalara girerken, Filistin’den Keşmir’e kadar görülen direniş hareketleri, yaşlı kahraman Muhtar’ın (Anthony Quinn tarafından canlandırılıyor) sözleriyle ortaya çıktı.

Filmde Muhtar, “20 yıldır size karşı geldik. Ve Allah’ın yardımıyla, sonuna kadar sizinle kalacağız” diyor İtalyanlara…

Muhtar, at sırtında, tüfeklerle silahlanmış ve birkaç yüz Bedevi savaşçısından oluşan ordusuyla tanklar ve makineli tüfeklerle donanmış modern bir İtalyan ordusu ile karşı karşıya geldi. Savaş sonunda on binlerce müslümanı öldüren toplama kampları inşa edildi.

Muhtar, düşmanlarına karşı bile onurlu davranan İslami bir savaş etiğine bağlı kaldı. İtalya’da film gösterime girdiğinde yasaklandı ve 2009’a kadar televizyonlarda gösterilmedi.

Muhtar, alim, savaşçı ve Sufi olarak, Peygamber’in sevgili kuzeni ve Sünni İslam’ın dördüncü halifesi İmam Ali’nin çizgisinde savaştı. Ömer Muhtar, cesareti nedeniyle “Çöl Aslanı” olarak biliniyordu: Peygamber, Ali’ye Arapça ” Allah’ın Aslanı” anlamına gelen Esadullah adını verdi.

Bir incelemesinde New York Times eleştirmeni Drew Middleton Desert Lion (Çöl Aslanı) için, “Libya’daki İtalyan kampanyası, saldırgan emperyalizmin bir örneği olmaya devam ediyor ancak bazı sinemaseverler filmin Arap davası için bir propaganda aracı olup olmadığını merak edebilir. Akkad bir Arap ve dolayısıyla Muhtar ve onun neşeli adamlarına sempati duyuyor” diyor.

Çöl Aslanı’nı sinema ekranlarında bulamayanlar için, sonunda dünyanın dört bir yanındaki VHS kasetlerine girdi, işgallere direnen savaşçılara ve otoriterizme meydan okuyan protestoculara ön ayak olarak görüntülendi.

İtalyan devletiyle işbirliği yapan bir Libyalı, Muhtar’ı işgalcilere itaat etmeye çağırıyor; “Onlar bu ülkenin hükümeti” diye yalvarıyor.

“Hayır” diye cevap veriyor Muhtar. “Bu toprakları gün geçtikçe alıyorlar. Ama rabbimin yardımıyla geceleri geri alıyoruz. ”

İşbirlikçi, “Bu savaşı kazanamazsınız,” diyerek devam ediyor: “onların tanklarına karşı kanınız.”

Hollywood ve Müslümanlar

Çöl Aslanı, Batı modernliğinin kabul edilen medeniyetini ayaklar altına aldı ve 20. yüzyıl sömürgeciliğine karşı direniş tasvirinde sinematik bir anormallikti. Ömer Muhtar, dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlar için sadece Libya’nın kahramanı değildi, aynı zamanda pan-Arap ideallerinin bir simgesiydi. Müslüman bir kahraman, adaletsizliğe direnen, 20 yıl boyunca cesurca ve incelikle savaşan inatçı bir anti-emperyalistti.

Muhtar, “Bizi evlerimizden kovanlara karşı kendimizi savunmak Allah’a karşı görevimizdir” diyor.

Destan, videonun piyasaya sürülmesi ve patlamasıyla, TV izlemenin küresel olarak artmasıyla birlikte yayınlandı. Bununla birlikte, Müslüman toplumlara veya saygı duyulan Müslüman liderlere karşı işlenen emperyalist suçların düzeyini anlatmaya cesaret eden ana akım filmlerin veya üst düzey yapımların sayısı azdı.

O dönemde kurtarıcı niteliklere sahip Müslüman karakterleri içeren tek film, Malcolm X (1992) ve Ali (2001) gibi süperstarların biyografileriydi: O zamanlar bile bunlar, dini kimlikleri tesadüfi ya da eksik oynanan Amerikalıların biyografileriydi.

11 Eylül sonrası, “Müslümanlara kin dolu ve intikamcı bir Batı hayal gücünün botlarını yalayarak” sunulurken, 24, Homeland ve Call of Duty gibi TV dizileri ve video oyunlarında yeni derinliklere ulaştı.

Bu arada, Orta Doğu ve Afganistan’daki Batı öncülüğündeki istilalar yalnızca derinleşti ve birçok bölgede yandaş rejimlerin izini ve Müslüman çoğunluğun dağılmasına neden oldu. Bir zamanlar mahalledeki video oyun salonundaki sanal karakterleri kontrol eden gençler, şimdi ABD Hava Kuvvetleri dronlarını kullanıyor, Müslümanların hayatını kurtarmak için Yemen, Pakistan ve Somali’nin üzerinde geziniyorlardı.

Ömer Muhtar, gerçek hayatta olduğu gibi beyaz perdede yakalandı ve zalimlere karşı geçit töreni yaptı. “Asla teslim olmayacağız. Kazanırız ya da ölürüz ”dedi Muhtar, tutuklanmasının ardından İtalyan generaline… “Ve burada bittiğini sanmayın. Savaşacak bir sonraki nesle sahip olacaksınız; ve bir sonraki, bir sonraki. Bana gelince, celladımdan daha uzun yaşayacağım.”

16 Eylül 1931’de Muhtar, Suluk’taki bir toplama kampında 20.000 kişinin önünde asıldı.

Ertuğrul: Bir efsane dirildi

10 Aralık 2014’te TRT 1’de Türkiye’de ilk kez yeni bir televizyon dizisi bu adıyla yayınlandı.

Diriliş Ertuğrul, Mehmet Bozdağ’ın yazdığı dizi, 13. yüzyıl Anadolu’sunda göçebe olarak yaşayan Kayı olarak bilinen Türk aşiretine kalıcı bir yuva bulma misyonuyla Orta Asya bozkırlarından yola çıkan genç bir savaşçının hikâyesini anlattı.

Bozkırlarda, hava koşullarından korunmak, sert kışlarda yiyecek kıtlığını gidermek ve Hıristiyan Haçlılar ve Moğollarla yağmacı savaşmak…

Eyyubiler ve Selçuklular gibi imparatorlukların eski benliklerinin gölgesi olduğu sözde İslam dünyası, şimdi olduğu gibi kargaşa içindeydi. Süleyman Şah’ın oğlu Ertuğrul (Engin Altan Düzyatan), Müslümanları bir araya getirme ve sonunda Türkmen aşiretlerine bir yuva kurma hayalinin peşine düşer.

Bunu başarmak için batıya, günümüz Türkiye’sinin büyük bir kısmını oluşturan, büyük yarımada olan Anadolu’ya doğru ilerliyor. Bu dönemde, 1037 ile 1194 yılları arasında geniş bir bölgenin hakimi olarak kabul edilen Selçuklu İmparatorluğu, hem Bizans hem de işgalci Moğolların girdiği çatışmalardan ve sızmalardan zarar görmektedir.

Ve Diriliş Ertuğrul’un eylemlerinin çoğunun gerçekleştiği yer, 1077’de daha büyük Selçuklu İmparatorluğu’ndan kopan Anadolu Selçuklu sultanlığı içindedir.

Ertuğrul, Anadolu’da ve alpler olarak bilinen seçkin savaşçı birliği, Tapınakçılar, Haçlılar, Bizanslılar ve Moğollarla, kendi kamplarındaki birkaç işbirlikçiyle ve Rum topraklarının içindeki hainlere karşı bir yuva yapmak amacıyla savaşıyor.

Kısa süre sonra Ertuğrul kilit komutan olarak ortaya çıkar ve Rum Sultanlığı’nda güneş batmaya başlarken Türk boylarını birleştirmeye başlar. Onun kazanımları, zaferleri ve ilham veren liderliği, sonunda yeni bir imparatorluğun kurulmasının yolunu açar. Ertuğrul’un varisi ne de olsa Osmanlı İmparatorluğu’nun nihai kurucusu Osman’dır.

Diriliş Ertuğrul, 5 sezonun ardından Mayıs 2019’da sona erdi. Her sezon, sezon başına iki saatlik 30 bölümden oluşuyordu; toplamda yaklaşık 150 film. Uluslararası olarak piyasaya sürüldüğü Netflix’te ise, sezon başına 40 dakikalık yaklaşık 80 bölüm içerecek şekilde düzenlendi.

Ertuğrul, bir maraton koşusu… Her 2 saatlik bölümün kendi akışı vardır: entrika, ahlaki çelişki, kanlı savaşlar ve uçurumun sonu. Buna rağmen, itibarı ve popülaritesi bittikten bir yıldan fazla bir süre sonra büyümeye devam ederek zamanı, mekanı ve TV’nin kendisini aştı.

Çöl Aslanı gibi bu dizi de Müslümanlık tarihi, İslami idealler ve zulme karşı direniş hakkındadır. Sosyal kodlar ve değerler yalnızca ilişkilendirilebilir değil, normları standarttır; Müslümanların kendilerini yabancılar tarafından yazılan karikatürler olarak değil, kahraman, kötü adam, işbirlikçi olarak görebildikleri bağımsız bir düşünce ve eylem dünyası.

Diriliş Ertuğrul, yüce idealleriyle adaletsizlik veya zulmün üstesinden gelmek ve kazanmakla ilgili inanç görevidir. Çöl Aslanının aksine, direnişin ötesinde bir hikayedir.

Bilerek ya da bilmeyerek, Diriliş Ertuğrul, Türk laiklerinin ülkedeki sanat ve kültür alanının İslamlaşması olarak gördüklerini temsil etmeye başladı. İslami ritüellerin ve alçakgönüllülüğün doğası gereği rahat bir şekilde Türkçe tasvir edildiği film, Erdoğan’ın bazı siyasi muhalifleri tarafından bilgiçlik taslayan, köylü ve revizyonist olarak görülüyor.

Dizinin yapımcıları ve hatta oyuncuları, kendilerini Türk devletinin diziyi halkın hayal gücü tedarikçisi olarak kullanmasından ayırmak için çok az girişimde bulundular. Hatta bazı yorumculara göre, Diriliş Ertuğrul, AK Parti’nin tasarladığı ve ölümsüz Ertuğrul’un aslında ölümsüz Erdoğan olduğu bir neo-Osmanlı yeniden doğuşunun sembolüdür.

Öte yandan Diriliş Ertuğrul, en çok Güney Asya ve Orta Doğu’daki Müslümanlar arasında, Güney Amerika ve Güney Afrika’nın bazı bölgelerinde yankı uyandırdı.

En az 6 dilde yayınlanan Türkçe gösteri, uzun zamandır sınırlarının çok ötesinde izleyicileri cezbetti. TRT dijital direktörü Riyad Minty’ye göre Diriliş Ertuğrul, 72 ülkede yayın izni aldı ve İngilizce, Rusça, İspanyolca ve Arapça’ya çevrildi.

Ve bu sadece bir erişim meselesi değil; uluslararası hayranlarının nefesini kesici.

Gazzeli genç ve yaşlı Filistinliler sevdikleri karakterlerin isimlerini ezbere ve dizinin teması olan müziğini, Pakistan’da çiftler, gösterideki evlilik törenlerine göre modellenen Türk tarzı düğünleri taklit ediyor.

Keşmirli çiftler bebeklerine Ertuğrul adını veriyor. ABD’de iki hayran, diziyi yorumlamak ve eleştirmek için Beywatch adında bir podcast yayınladı. Sırayla kendilerine ait takipçi kitlesi topladı. Dizi, ilk Osmanlı başkenti olarak bilinen Söğüt’ü bir turist mıknatısı olarak canlandırdı ve internette bir hatıra dünyasını ortaya çıkardı.

Yeni Zelanda mahkemesinde, kocası Zekeriya’nın 2019’da Christchurch cami saldırılarında öldürülen 51 kişiden biri olan Hamime Tuyan, kocasını şöyle anlatıyor: “O benim imamım, korumamdı; Ertuğrul’um.”

Dünyanın dört bir yanındaki pek çok kişi için, İslami bir uyanışın nitelendirilmesi, “nizamı aleme” dönüşe karşılık verdikleri bir özlemdir. Minty şöyle diyor: “Sadece Müslüman dünyasının ötesinde yankılanması gerçeği gösteriyor ki, kendi hikâyelerimizi anlatma fırsatı verildiğinde, insanlık olarak düşündüğümüzden çok daha fazla ortak noktamız olduğunu göreceğiz.”

Diriliş Ertuğrul’un Urduca versiyonunun Nisan 2020’de Pakistan’da ilk kez televizyonda yayınlanmasından önce, Başbakan İmran Han, gösterinin İslami değerleri sergilediğini ve Hollywood ve Bollywood’dan daha fazla kültürel ve tarihi ağırlık taşıdığını söyledi.

Mayıs ortasına kadar, Urduca dublajlı sürüm YouTube’da abonelik rekorlarını kırdı. Eylül ayına gelindiğinde, Güney Asya üzerindeki etkisi, ateşli hikâyeyi benimsemeye ve aydınlatmaya çalışan bir dizi makale aracılığıyla hissedildi.

İman Sultan, dizinin Pakistan’da neden böyle bir fenomen haline geldiğini kısmen açıklayarak şunları yazıyor: “Ertuğrul, Pakistanlılar için, düşük bütçelerin, sektörel kayırmacılığın ve devletin aktörleri seçkin olarak himaye ettiği, düşük kaliteli bir televizyon çölünde yüksek çözünürlüklü bir deneyimdi. Yapımcılar ve kanallar, kaliteli yaratıcı prodüksiyon olasılığını boğmak için bir araya geliyor.”

Ertuğrul, komşu Hindistan’da film ve televizyon yüzü Şah Ruh Han ve hatta Hindistan Başbakanı Narendra Modi’den daha popüler bir arama terimi olduğunu kanıtladı.

Ertuğrul, 2014 yılında Türk tarihinde periferik bir karakter olmuştu.

2020 yılına gelindiğinde, dünyanın dört bir yanındaki yüz milyonlarca insan onsuz dünyayı hayal edemiyordu.

Bir imparatorluğun kurulması

Küresel bir 21. yüzyıl fenomeni için Ertuğrul Gazi ve aşireti, hatta Osman hakkındaki ayrıntılar yetersiz. Osmanlıların resmi belgeleri ancak bir asır sonra başladı. Ama Diriliş Ertuğrul, sahip olmadığı gerçeklerle ne ilgileniyor ne de korkuyor. Bunun yerine, dönemi tanımlayan iç gözlem, saflaştırma ve materyalizmden kaçınma gibi Sufi değerlerine ve 13. yüzyılda Türk halkının hayatta kalmasının gün ve gecelerini tüketen kapsayıcı jeopolitiğe sadık kalır.

Tarihçi Perry Anderson, 13. yüzyıl Anadolu’yu Mutlak Devletin Soyları’nda yazan Selçuklu İmparatorluğu’nun Boğaz’dan çok Nil ile ilgilendiğini söylüyor. Dizide de görüldüğü gibi, sınıra yerleşen Türk boyları, hem batıda Bizanslılar hem de doğudan tecavüzcü Moğollarla karşı karşıya geldi.

Anderson, “Bu sınır savaşçıları ve maceracıları, yalnızca sürüleriyle toprak aramakla kalmadı” diyor, “aynı zamanda, bir kendi kendini seçme süreciyle, tipik olarak gazi bakış açısıyla damgalanmışlardı – herhangi bir konaklamayı reddeden militan, haçlı kafire karşı bir inanç…”

Cemal Kafadar gibi diğer tarihçiler, değişen sınırlar boyunca uzanan alanın, inanç ve ticaret açısından modern sınırların hayal ettiğimizden muhtemelen daha şeffaf, değişken ve çeşitli olduğunu savunuyorlar. Osmanlılar, Türkler için bir devlet kurma yolunda savaşırken, bu kargaşadan çıktı.

İstanbul İbn Haldun Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü öğretim üyesi Nagihan Haliloğlu, birçok tarihçinin dizideki tarihsel hikayenin gerçekliğini sorguladığını söylüyor. Haliloğlu, “Bana göre öğrettiği şey, İslami ve peygamberlik geleneğini destekleyen Türk devletinin temel ahlakıdır” diyor.

Böylelikle gösteri, hem zamanın Sufi geleneklerini yansıtan Osmanlı öncesi bir geçmişi icat edip yansıtıyor hem de Erdoğan’ın geç dönem akademik Svetlana Boym’un “ihyacı nostalji” olarak tanımladığı şey.

Ancak dizinin gerçeklerden çok ahlaki eğilimini en iyi şekilde gösteren, Ertuğrul’un manevi rehberi haline gelen Endülüslü Arap alim ve mistik İbn Arabi’nin (1165-1240) karakterinin tanıtımıdır.

İkinci sezonda Ertuğrul, acımasız Moğol komutanı Noyan tarafından yakalanır ve çelik bir direğe zincirlenir. Acımasız işkenceye katlandıktan sonra bayılır. Bir kâse suyla gelen İbni Arabi  tarafından bir rüyada ziyaret edilir.

Ertuğrul’un bir yudum aldıktan sonra İbn Arabi, bir kuş sürüsünün Yemenli bir savaş ağasını ve fil ordusunun Mekke’de Kabe’yi yok etmesini nasıl engellediğine dair Kuran’dan bir hikaye anlatır. Kuşlar, yaklaşan orduya taş atar, işgali sona erdirir ve kutsal alanı korur. Arabi rüyasında Ertuğrul’a, “Zayıflık durumunda olduğunuzda, büyük ve güçlü olanın her zaman kazananın olmadığını unutmayın” diyor. “Kimin galip geleceğine Allah karar verir.” Ertuğrul bir an uyanır, gülümser, yalnız olmadığını hatırlattığı için “Allah’a şükür” diye fısıldar, sonra bir kez daha bayılır.

Dizinin ilerleyen bölümlerinde bir Bizans kalesini ele geçiren Ertuğrul, ilk anlarını dizlerinin üstüne çökmüş bir odaya kilitleyerek, küstahlığın kendisini yenmesine izin vermemesi için Allah’a yalvararak geçiriyor. Kısa süre sonra İbn Arabi kaleyi ziyaret eder ve Ertuğrul’u uyarır. İbn Arabi, devletin sonsuz olmasını istiyorsa, Ertuğrul’un “liyakat sahibi adam yetiştirmesi, adaletle yönetmesi ve tüm inançlara adil davranması” gerektiğini söylüyor.

Dizide gayrimüslimlere yönelik adalet ve eşitlik vurgusu, sadece İslami yönetimin nasıl olabileceğine bir örnek teşkil ediyor gibi görünüyor. Haliloğlu, “İbn Arabi, Türklerin yüzyıllar boyunca özümsediklerini iddia ettikleri Sufi geleneğinin somutlaşmış halidir, dünyada yaşama şeklimizi, masada oturduğumuz yeri, yurtlarımızı ve evlerimizi nasıl organize ettiğimize kadar belirleyen bir gelenek.”

Ancak Haliloğlu, Arabi’nin dizide nasıl tasvir edildiğini de onaylamaz ve Peter Jackson’ın Yüzüklerin Efendisi üçlemesinden (2001–2003) Gandalf ile aynı büyücülük türüne indirgendiğini söyler.

Görünüşe göre tek fark, İbn Arabi’nin bir asa yerine bir tesbih taşıması ve Orta Dünya’nın kurgusal dillerinden biri olan Sindarin’de fısıldamak yerine zikir yapmasıdır. Ayrıca, şüpheli zamanlarda, uzun bir pipodan nefesler arasında hobbitlere esprili alıntılar sunmak yerine, hadis olarak bilinen Hz. Muhammed’in sözlerinden ve âdetlerinden alıntı yapar. Yumuşak dilli beyaz sakallı şeyh gibi, İbn Arabi’nin zamansız bir doğu kahini olarak oryantalist tasviri, Edward Said’in gözlerini yakacaktır.

Yine de dizideki varlığı anakronik olsa da, İbn Arabi, Osmanlı imparatorluğunun koruyucu azizi olarak da bilinir. Maryland’deki Salisbury Üniversitesi’nde Osmanlı Tarihi profesörü olan Emin Leliç şöyle diyor: “İbn Arabi’nin bilindiği şekliyle Şeyh’ül-Ekber’in öğretileri, manevi halefi Sadreddin Konevi’nin benimsediği Anadolu’da kök saldı. Ekberi düşüncesiyle sağlam bir okul inşa etti.”

Başka bir deyişle, Arabi’nin varlığı, hem Ertuğrul’un İslami adalet anlayışının temelini oluşturan, hem de gelecekteki herhangi bir devletin manevi temelini oluşturan boyun eğmeyen Sufi alim-savaşçı arketipinin sembolüdür.

Kılıç ve hançer

Güney Afrika’nın Durban şehrinden dövüş sanatları ve maneviyat öğrencisi Tahmid Kuazi, Diriliş Ertuğrul hayranı… İlk bölümde açılış sahnesinden nasıl büyülendiğini hatırlıyor. Dizi, Ertuğrul’un demiri baltaya, kılıç ve hançer gibi silahlara dönüştüren demirci ile konuşmasıyla başlıyor.

Bilgisayar mühendisliği alanında doktorası olan Kuazi, 2018 yılının sonlarında ve 2019 yılı boyunca diziyi izlemeye başladı. Geçtiğimiz Ramazan ayında aile yeniden izlemeye başladı.

Kuazi, “Özellikle tasvir edilen manevi temellere daha yakından dikkat etmek için dersleri yeniden yaşamak ve yeniden öğrenmek istedik” diye açıklıyor. “Müslümanların güzel bir tasvirini ona göstermek için oğlumuzla birlikte izliyoruz. Bu yüzden ona ilk etapta Selahaddin adını verdik. ”

Kuazi’nin yorumları, Ertuğrul’un kılıç dövüşlerini aşan bir erkeklik fikrinin peşinde olduğunu söyleyen İngiliz yazar Nafisah Kara tarafından da yineleniyor:

“Sadakat, alçakgönüllülük, karşı cinse saygı ve sevgi ifadeleri gibi Müslüman bir erkekte arzu edilen özelliklerden bahsediyorum. Erkeklerimizin erkekliklerinin ne kadar sert, sadık ve katı olduklarına değil, ne kadar merhametli, cesur ve adil olduklarına bağlı olduğunu hatırlatmaları gerekiyor.”

Bu, dizinin zaman zaman kötü olmadığı anlamına gelmez: Şiddet acımasızdır, çoğu zaman çirkin ve çocuklar için uygunsuzdur. Hainler kafalarını kaybederler. Düşmanların boğazları yarılır. Liberal bakışta panding yok. Sonsuz ağır çekim sahneleri yorucu olabilir.

Ancak Müslümanları televizyonda ve ekranda sadece liderler, düşünceli âlimler ve kaderlerinin kontrolünde görmek güç verir.

Dünyadaki pek çok Müslüman topluluğun soykırım, etnik temizlik, yükselen ve kudurmuş İslamofobi ile otoriter ve kayıtsız liderlikle karşı karşıya olduğu bir dönemde, Diriliş Ertuğrul katartiktir.

Lelic, dizinin popülaritesini anlamak için çok geriye bakmanın gerekmediğini söylüyor. 20. yüzyılın başlarında, Osmanlı imparatorluğu dünyadaki birçok Müslüman için hâlâ “Batılı, sömürge hegemonyasına uygulanabilir bir siyasi ve manevi alternatif sunuyordu” diyor.

Lelic şöyle devam ediyor;

“Modern Türkiye’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e, 1924’te halifeliği kaldırmaması için dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlardan, özellikle Güney Asyalı Müslümanlardan gelen birçok mektuba bakmak yeterli. 20. yüzyılın başlarında siyasi olarak parçalanmış ve boyun eğdirilmiş Müslüman dünyası, en azından halifelik biçiminde bir manevi birlik duygusu arzuluyordu ve belli ki bunu yapmaya devam ediyor. ”

Diriliş Ertuğrul, diğer Türk programlarının yanı sıra, tam da bu nedenle Mısır, Suudi Arabistan ve BAE’de yasaklanmış durumda.

Türkiye dışındaki hayranlar için Diriliş Ertuğrul Osmanlı’nın, hatta modern Türk devletinin çelişkilerini gölgede bırakıyor. Ertuğrul’un kendisi, Osmanlıların ya da Müslüman dünyasının olması gereken şeyin somut bir örneğidir, ne hale geldiklerinin değil.

Haliloğlu, “Bu gösterinin zekice yönlerinden biri de Selçuklu sonrası dönemde, Osmanlı İmparatorluğu’ndan önce geçiyor ve bu yüzden Osmanlılarla ilişkilendirdiğimiz zenginlik ve saraylar orada değil” diyor.

Başarısı ise, Uyanış Büyük Selçuklular ve yaklaşan Barbaros gibi yeni dizileri doğurmasında. Barbaros, Osmanlı İmparatorluğu’nun büyük deniz komutanı, 16. yüzyılda açık denizlerde yaşamış ve Batı tarafından dünyanın en büyük korsanları arasında gösterilen Hayreddin Paşa hakkında.

Lelic, “Belki de duygusal düzeyde, dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlar için harika bir şeyin trajik sonundan ziyade başlangıcını izlemek daha lezzetli ve ilham verici olabilir” diyor.

Ertuğrul, umut ve Keşmir

Ağustos 2019’da Hindistan hükümeti, Yeni Delhi ve İslamabad arasında onlarca yıldır süren çatışmalara maruz kalan Keşmir’in yarı özerk statüsünü kaldırdı. 370. maddenin yürürlükten kaldırılmasına giden günlerde ve takip eden aylarda Hindistan, bölgeye bir iletişim karartması uyguladı. Özgürlük yanlısı hareketin liderleri tutuklandı, genç çocuklar toplandı ve alıkonuldu. Hindistan’ın Keşmir’deki yönetici sınıfının üyeleri de, Yeni Delhi ile işbirliği yaptılar.

Telefonlar ve internetin kesilmesi, okulların kapatılması ve sokağa çıkma yasağı altındaki sokaklarla Keşmirliler, komşular ve ilçeler birbirlerinden koparılırken karanlığa sürüklendi. Haberler, ağızdan ağıza yayılarak iletilir. Associated Press foto muhabirleri çalışmalarını flash bellekle Keşmir’den kaçırdılar. Eğlence ve ümitten yoksunlar için Diriliş Ertuğrul kaçakçılığı flash belleklerde dolaşıyordu: Keşmirli Müslümanlar için dizinin hikayesi onların mücadelesiydi.

Daha önce, Keşmirliler, Cezayir’in Fransız sömürgeciliğine karşı mücadelesinden, İrlandalı ve İskoçyalıların Birleşik Krallık’a karşı bağımsızlıklarını talep etmelerinden etkilenmiş ve Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkı konusunda en çok ses çıkaranlar arasında yer alıyor.

Böylece Türk dizisi Diriliş Ertuğrul da belirgin bir kültürel düzeyde, İpek Yolu boyunca diğerleri gibi Keşmir dili konuştu.

Müslümanların Bollywood da dahil olmak üzere medyanın çoğu tarafından düzenli olarak şeytanlaştırıldığı Hindistan’ın Keşmir’in güneyinde, dizi düzenli olarak saldırı altındaki bir topluluğa güven ve saygı aşıladı.

Geçtiğimiz günlerde gösteriyi izlemeye başlayan Delhi’de siyasi aktivist Nabiya Khan, “Ertuğrul inanç ve disiplini ve adaletsizliğe karşı mücadeleyi onaylıyor, aynı zamanda eğlenceli” diyor.

Bu, dizinin garip bir bilinçaltı mesajlaşma içermediği anlamına gelmez. Ertuğrul’un dördüncü sezonda hain bir Türk’ten kurtardığı Ermeni karakter Hacaturyan Usta’yı ele alalım. Hacaturyan, Ertuğrul’a hayatını borçlu olan iyi kişi, itaatkâr Ermeni olarak tasvir edilir. Ancak sonunda aynı hain Türk tarafından öldürüldü ve bu, 20. yüzyılın başlarında Ermeni soykırımı iddialarına Türk yaklaşımını yansıtıyor.

Ertuğrul, zalimlerle işbirliği yapmak yerine durmadan “şehitlik şerbetini” içmekten bahsediyor. Çöl Aslanı ve Diriliş Ertuğrul, yerli muhbir ve işbirlikçilerinin rolünün anlaşılmasında Müslümanlara referans çerçevesi kuşatılmış.

Tarihin sonundan dersler

Diriliş’in cazibesi… Büyük başarısıyla Ertuğrul, hayatımızın sosyal ve ekonomik yapısının yerleşik fikirleri hakkında daha derin soruları gündeme getiriyor. 1980’lerde ve 1990’larda, Soğuk Savaş sona erdiğinde ve Müslümanlar Batı’nın başarısızlıklarının bir gecede günah keçisi haline geldiğinde, Francis Fukuyama’nın tanımladığı gibi, tarihin sonundaydık. Ya tüketimden yanaydık ya da batı medeniyetine karşıydık. Ama Diriliş Ertuğrul bu varsayımları üç şekilde yükseltiyor.

Birincisi, Türkiye’nin ötesinde yankılanan geleneksel bir kimliğin izlerinin kültürel yapılarına dikkatle dikkat ediyor: Halk müziği, sözlü hikaye anlatımı, aile, yaşlılara saygı ve yemeğe törensel yaklaşım. Ayrıca kadınları bu geleneğin bir parçası olarak güçlendirilmiş, iddialı olarak yansıtır.

Kuazi, dizinin sırrının İslam’daki kadın liderliği de dahil olmak üzere, “kardeşlik” tasvirinde yattığını şöyle anlatıyor: “Kadınlar, Diriliş Ertuğrul’un hanesi küçültülmüş, basit iş ve ev meselelerine teslim edilmiyor, aksine güçlü bir liderlik gösterisinin kanıtladığı gibi, nüfuz edici zeka ile birleşen eşsiz bir ilham kaynağı olarak kendilerini gösteriyorlar.”

Ertuğrul’un annesi Hayme Ana, eşi Halime Sultan, kayınbiraderi Selcan ve daha sonra Aslahan ve İlbilge Hatun gibi diğer karakterler yeni ufuklar açan roller oynuyor. Cevap verirler. Dikte ediyorlar. Kavga ederler. Ölüleri taşırlar. Yer tutucu değiller. Anlatıyı şekillendiriyorlar ve Müslüman kadınların İslam tarihinde sıklıkla unutulan veya silinen rolüne saygı gösteriyorlar.

Haliloğlu şöyle diyor: “İnsanlar, bir dizinin geleneği baskıcı bir şeyden ziyade yararlı ve gerekli göstermesini ilginç buluyor. Bunun Müslüman olmayan izleyiciler için de çekiciliğinin bir parçası olduğunu düşünüyorum. Göçebe yaşam tarzı, cinsiyetler arasında daha fazla eşitliğe izin veriyor ve bence izleyiciler bunu çok çekici buluyor”

İkincisi, Diriliş Ertuğrul, hem sosyal adalet arayışı hem de güçlü bir manevi çekirdek merkezli Müslüman toplumların nasıl var olabileceğini gösteriyor. Gösteride abdest, dua ve cenazelerin İslami ritüelleri vurgulanıyor. Bir kasaba veya çarşı veya köy fethediilmişse, fatihler ezan ile İslamlaştırıyor.

Gösteride İslam’ı merkezleyen özenli ayrıntı seviyesi, popüler TV tarihinde başka hiçbir şeye benzemeyen temel İslami gelenek ve şeriatı normalleştiriyor. Bu şekilde, gözlerini başka olasılıklara açmaya istekli olanlar için bir eğitim kılavuzunun parçası olan uzun ve birçok bölümle birlikte, popüler Müslüman tarihinin yeniden bir amaca yönelik olarak tasarlanmasına girişilir. Sonu gelmeyen kılıç dövüşlerinde hızla ilerleyen her insan için, bu uzun sahneleri negatif Müslüman tasvirlerinin şeytanlarını kare kare kovmak olarak gören bir başkası var.

Ertuğrul’un yakın arkadaşları ve alp arkadaşları Turgut, Bamsı ve Doğan’la ve daha sonra komşu Çavdar aşiretinden Aliyar Bey’le (Cem Uçan’ın canlandırdığı) kimyası heyecan veriyor.

Aliyar da bir Zülfikar taşıyan bir âlim ve savaşçıdır, Hz. Ali’ye bir başka atıfta ise, Ertuğrul’un en yakın müttefiki olmak için güç düşkünü ailesinin bağnazlığına karşı koymaktadır.

Üçüncüsü, Diriliş Ertuğrul, düşük vergiler, güçsüzler, yaşlılar ve yoksullar için rahatlık ve bakımın damgasını vurduğu, eşitlikçi bir toplum olasılığını öne sürüyor. Ertuğrul’un Ali’yi örnek alması, ideal bir toplum imajını da çağrıştırmaktadır. Aşırı zenginliğin hırsını kırmak, dünyevi arayışları reddetmek, zenginliği yeniden dağıtmak, adil ticaret ve yoksulluğu ortadan kaldırmak anlamına gelir.

Ancak Hz. Ali’ye yapılan atıf, aynı zamanda, bugün pek çok Müslüman’ın karşılaştığı ikilemlere doğrudan hitap eden bir sessizlik politikası veya iktidarın peşinde koşma politikasını benimsemek yerine bir baskı anında harekete geçmenin somutlaşmış halidir.

Maryland Salisbury Üniversitesi’nde Osmanlı Tarihi profesörü olan Leliç, aziz ile savaşçı arasındaki karşılaşmanın alegorisinin, dizinin nihai cazibesini belki de en iyi şekilde açıkladığını söylüyor. “Modern dünyada”, diyor, “kapitalist toplum ve dünya düzeni olarak anladığımız şekilde, gerçekten tüccarın – ya da şirketin – dini ya da devlet otoritesine karşı kazandığı zaferin hikayesi.”

Ancak bu yansıtılan kapitalist model, büyük kitleler için sonuç vermedi. Bunun yerine, insanları yalnız bıraktı, haklarından mahrum bıraktı ve alternatifler için özlem duyuldu. Bugün uzmanlar soruyor: Bireycilik Amerika’nın dini mi?

Ertuğrul, daha sonra Selçuklu sultanı sancağı altında savaşırken, vali olduğunda ve sonunda Söğüt’e bağlandığında bile hâlâ değişmemiştir; Sadece bir kılıcı vardır. Daha sonra oğlu Gündüz’ün, İslam hukukunda temelde yasak olan faiz isteyen tefecileri finanse ettiği anlaşıldığında Ertuğrul onu tüm avantajlarından mahrum eder. Ertuğrul, “Allah’ın rızasını almayanlar benimkini alamaz oğlum” diyor.

Ancak tatminsizlik sadece kapitalist dünya düzeninden değil, aynı zamanda seküler dünya düzeninin ikiyüzlülüğünden de kaynaklanıyor.

Dizi, genellikle Müslüman toplumlara empoze edilen din ve laiklik arasındaki ikiliğe karşı çıkıyor.

Ve teslim olmayı reddetme, başka bir dünyanın var olabileceği, var olabileceğine dair inatçı bir bakış, belki de Diriliş Ertuğrul’un Müslüman hayal gücüne en büyük katkısı.

Middle East Eye